د شاه امان الله خان د کورني ژوند او شخصیت نوي اړخونه
پاینده څرګند
بي بي سي، لندن
د افغانستان د پخواني پاچا امان الله خان لور شهزادۍ هندیه په لندن کې د بي بي سي دفتر د کتنې پرمهال، د خپل پلار او مور ملکې ثریا په اړه هغه کیسې وکړې چې تراوسه ډېر لږ خلک پرې خبر دي. شهزادۍ د پلار پرتله خپله مور له اولادونو سره د کورني ډسپلین پلي کولو کې جدي وبلله. دې د امان الله خان هغه له احساساتو د ډکو شېبو کیسه وکړه چې افغانستان پسې به خپه کېده.
لومړۍ برخه:
د بي بي سي لندن ودانۍ ته “د افغانستان شهزادۍ راغلې”. د دې له اورېدو سره د بي بي سي ځینو غیرافغان کارکوونکو تمه درلوده چې یوه پېغله به پر مخ ورشي، خو چا چې د افغانستان په اړه مطالعه درلوده یوازې همدا ورته کافي ول چې د افغانستان شهزادۍ اوس هم ژوندۍ ده.
شهزادۍ هندیه خورا مهربانه چلند لري او د غږېدا پر مهال خپلو ټولو مخاطبینو ته یو ډول پام اړوي.
د شاه امان الله خان لور شهزادۍ هندیه نژدې ۸۹ کلنه ده او په افغانستان کې ځینې مرستندویه کارونه هم پرمخ بیایي، په دې عمر کې یې هم فکر او یادښت دومره قوی دی چې په کوچنیوالي ورزده کړي شیان او کړې مطالعه یې له جزیاتو ډکه په یاد ده.
دې ویل چې پښتنه ده خو په مورنۍ ژبه پښتو غږېدلی نه شي. په نورو پنځو ژبو ښکلې او د کلمو په شمار غږېږي. د مجلس پر ګډونوالو خپل پام داسې وېشي چې هر یو فکر وکړي ددې مستقیم مخاطب دی.
د دې په وینا، د پلار د “مردم دارۍ” او مشر او کشر ته د درناوي عادتونه ورپاتې دي.
شاه امان الله خان تر لس کلنې واکمنۍ او په هېواد کې دننه له جنجالونو وروسته، د ۱۹۲۹ کال د جنورۍ پر۱۴ (د ۱۳۰۷ کال دجدي ۲۵) له ناچارۍ افغانستان پرېښود او ایټالیا ته ولاړ.
“کله چې به لمر پرېوته، دا مهال به زما د بابا جان ډېر خوښېده، د نړۍ تر ټولو ښایسته د ورځې وخت دی، بېلابېل رنګونه… کله چې به لمر د غره شا ته یا په سمندر کې لوېده… بابا جان به مې ویل، اولادو غلي اوسئ، اوس مه غږېږئ… او دغه مهال به یې اوښکې راغلې. افغانستان به یې یادېده.”
دې خبرې دومره دروند سوری خپور کړ چې د موضوع بدلول یوه لویه ستونزه جوړه شوه. دا جرائت نه و چې بل څه مطرح کړو.
د ویډیو تشریح،
‘امان الله خان به مازدیګر مهال افغانستان پسې ژړل’
شهزادۍ د پلار کلک دیني او عقیدوي باورونه یو له هغو مسلو وبلل چې خلک یې په اړه ډېر نه پوهېږي او ځینې بیا د ده په اړه بر عکس فکر خپروي.
زموږ همکار داود اعظمي ترې وپوښتل چې په یوه کتاب کې یې د شاه امان الله د حج د سفر په اړه لوستي و، که په دې اړه څه ووايي؟ نو شهزادۍ سعودي عربستان ته د شاه امان الله د تګ په اړه وویل:
“پلار مې دوه ځله حج کړی و. هرځل چې تللی و د لومړي ابن سعود مېلمه و. دوهم ځل یې خپله مور بیولې وه.”
د پاچا امان الله خان ضد تبلیغات او د هغه اسلامي عقیده
داود اعظمي
پاچا امان الله خان له انګریزانو څخه د افغانستان د بشپړې خپلواکۍ ترلاسه کېدو وروسته دهېواد د پرمختیا او د خپلې ټولنې د ودې او “عصري” کېدو خوا ته پام واړوه.
دده د حکومت ځینو اصلاحاتو د ټولنې په ځینو برخو کې حساسیتونه راوپارول او ناکرارۍ راوټوکېدې.
د امان الله خان پرضد تبلیغات پیل شول او ویل کېدل چې د هغه اصلاحات د اسلام خلاف دي.
په دې لړ کې د امان الله خان او ملکې ثریا د اروپا د سفر پر مهال ( ډسمبر ۱۹۲۷- جون ۱۹۲۸) اخیستل شوي عکسونه هم د ده پرضد د پروپاګند په توګه وېشل کېدل، چې خلکو ته وښودل شي چې د افغانستان ملکه په لوڅ مخ او سر ګرځي.
په دې لړ کې د ۱۹۲۸ کال د مې په میاشت کې، په پېښور کې د خان عبدالغفار خان (باچاخان) د “پښتون” مجلې په لومړۍ ګڼه کې”د افغانستان ملکه او د یورپ لباس” تر سرخط لاندې یو مضمون چاپ شو.
د عبدالحمید افغاني په دغه مقاله کې لیکل شوي و چې د ملکې ثریا د عکسونو له کبله هغه کسان “په افغانستان کې د فساد پیدا کولو کوشش کوي” چې “د زمانې د رنګ نه نااشنا دي”.
د عکس سرچینه،
پر همدې مهال له انګریزانو څخه د هندوستان د ازادۍ یوه مخکښ مبارز او دیني عالم مولانا عبدالرحیم پوپلزي (۱۸۹۰-۱۹۴۴) په پېښور او شاوخوا سیمو کې د امان الله خان لپاره د ملاتړ د راغونډولو او هغه د حکومت د بې ثباته کولو د مخنیوي هلې ځلې پیل کړې.
خو په هېواد کې د ننه او بهر دغه ډول هڅو د امان الله خان رژیم ونه ژغورلای شوای او هغه له اروپا څخه تر راستنېدو څو میاشتې وروسته جلاوطنۍ ته مجبور شو او په ایټالیا کې مېشت شو.
“موږ ته دین او د دین تاریخ پلار را زده کړ او دعاګانې انا را زده کولې. زه پنځه کلنه وم چې یوه ورځ مې انا غږ وکړ، امان الله! راشه چې در ښکاره کړم اولادونو دې څه ښې دعا ګانې زده کړي دي. موږ ته چې به یې هر وخت دعا را زده کوله او موږ تکراروله، انا به مې په پای کې موږ ته ویل، شاباس افرین.
“نو چې ماته یې وویل، هندیه! راشه ته دې دعا ووایه، ما وویل ‘لااله الا الله محمد رسول الله، شاباس افرین’… ټولو وویل، دا څه وايې؟ ما وویل، ببوجانې… زه څه پوهېږم خو تاسې به همداسې ویل.”
د امیر حبیب الله خان درېیم زوی امان الله خان د افغانستان له هغو لږو واکمنانو څخه دی چې د ټولنې پر بنسټیزو اړتیاوو یې کاروکړ او د افغانستان د چټکې پرمختیا ارمان یې درلود.
“د پلار درې وتلي صفتونه مې دا دي چې، وطنپرست و،ملت دوست و او زړور سړی و.”