هندیه چې ۳۹ کاله له مور سره وه وايي چې ملکه ثریا د افغانستان له وضعیته ډېره کړېده او تل به یې له اروپاييهېوادونو سره پرتله کاوه.
شهزادۍ وايي مور یې د سرطان ناروغي او جلاوطنۍ ووژله. دا د هغو شپو کیسه کوي چې تر سهاره به د مور سر ته ناسته وه او مور ته د خدمت دا شپې ورځې د خپل ژوند تر ټولو ښې شېبې بولي.
د شهزادۍ په وینا، مور یې ملکې ثریا د ژوند په وروستیو کې سخت ارمان درلوده، چې شین رنګی کمیس ولري خو دغه ارمان یې ترمرګه پوره نه شو.
د ۱۹۶۰ کال د اپرېل پر ۲۵ د سویس زوریخ ښار په یوه روغتون کې امان الله خان ساه ورکړه. “افغان سفیرانو د افغانستان دولت ته احوال ورکړ” خو شهزادۍ هندیه وايي چې افغان دولت “هم نه پوهېده چې څه وکړي.”
د پاچا له مړینې وروسته ‘پاکستان چې له ملکې ثریا غوښتنه وکړه چې امان الله خان دې پکې خښ شي’ د شهزادۍ په وینا”د افغانستان دولت خجالت واېست که څنګه، ویې ویل چې رایې وړئ خو جلال آباد ته.”
افغان تاریخپوه ډاکتر اعظم سیستاني وايي امان الله خان دومره پر خلکو ګران و چې “پر هغه ورځ چې یې د مړینې خبر خپور شو، هغه ورځپاڼه چې په دوو روپیو وه قیمت یې څلوېښتو ته ورسېد. که څه هم ډېر معلومات پکې نه ول، یوازې همدومره پکې لیکلي شوي ول چې کله او چېرې امان الله خان وفات شو او عکس یې ورسره خپور شوی و. نوم یې ورځپاڼه متبرک سند ګرځولې وه.”
‘خپګیان او پښېماني’ هغه دوه احساسه ول چې د ښاغلي سیستاني په خبره په خلکو کې لا ډېر پیدا شول. د ده په وینا د امان الله خان له مړینې سره “خلک متوجه شول چې وغولېدل. عادل، زړه سواندی، د ښځو د زدکړې ملاتړی او مترقي او پر معارف مین پاچا یې له لاسه ورکړ، یو شمېر خلکو افسوس کاوه چې ولې یې پر ضد ودرېدل.”
>امان الله خان یوازې افغانستان پورې محدود نه و. د ښاغلي سیستاني په وینا په پښتونخوا کې امان الله خان ته ارادت آن د انګریز چارواکو پام ځان ته ور اړولی و چې په اړه یې لیکلي دي او تر هغه ورهاخوا بیا “د هند مسلمانانو هم امان الله خان خپل پاچا ګاڼه”.
پاکستان چې د امان الله خان د مړینې پر کال ۱۳ کلن و، د شهزادۍ په وینا، ډېر لېوال و چې امان الله خان پکې خښ شي، خو ملکې ثریا ته دا سره کرښه وه.
هندیه کیسه کوي “کله چې شاه امان الله خان وفات شو سفیرانو د افغانستان دولت ته احوال ورکړ. هغوی هم نه پوهېدل چې څه وکړي. پاکستان د دې لپاره چې افغانان ځوروي… نو کله چې پاکستان مې مور ته احوال واستاوه چې که د شاه امان الله خان مړی پاکستان ته راوړئ، موږ به ډېر څه ورته جوړ کړو، نو مور مې دا وړاندیز ونه مانه. تر دې چې یې پاکستان ته یوسي مور مې خوشحاله وه چې د مراکشي پوځیانو په هدیره کې یې خښ کړي. کله چې د پاکستان خبره وشوه، نه پوهېږم چې د افغانستان دولت خجالت واېست که څنګه، ویې ویل چې رایې وړئ خو جلال آباد ته. هغه مهال د آریانا الوتکې تر روم راتللې، نو بیا یې د آریانا په الوتکه کې یووړ چې ورور مې، کاکا مې او خوریي مې، دې درېو سړيو د کندهار له لارې زما د پلار مړی ولېږداوه. خو له ډاره یې جنازه کابل ته یونه وړه، مستقاً یې جلال اباد ته یووړ.”
د امان الله خان د جنازې مراسمو ته نه یوازې له افغانستانه چې له پښتونخوا هم د خان عبدالغفار خان په ګډون مخورو او مشرانو ځانونه رسولي ول. د فاتحې مراسم یې د کابل پُل خشتي جومات کې ونیول شول چې پر ټغر ناستو کې د ډېرو پام د امان الله خان زوی شهزاده حمایت الله ته و. له جوماته د باندې هم ګڼ شمېر خلک یې لیدلو ته ټول شوي ول چې ویې نشو لیدلی.
د ویډیو تشریح،
پاکستان چې د امان الله خان د مړینې پر کال ۱۳ کلن و، د شهزادۍ په وینا، ډېر لېوال و چې امان الله خان پکې خښ شي، خو ملکې ثریا ته دا سره کرښه وه.
د تاریخ په اوږدو کې امان الله خان ته د ډېرو صفتونو نسبت ورکړل شوی خو هغه صفات چې ښايي د ډېرو پرېکړو، کړنو او سوچ تر شا یې ونډه درلودلې وي د شهزادۍ په وینا درې دي چې وايي “د پلار درې وتلي صفتونه مې دا دي چې، وطنپرست و، ملت دوست و او باجرائته سړی و.”
تاریخ هم د شهزادۍ هندیې د خبرې ګواه دی چې امان الله خان باجرائته پاچا و، خو نه د ملت او ملي ګټو پر وړاندې بلکې د بهرني نیواک پر وړاندې. نن یې د قبر موقعیت د دې لویه بېلګه ده چې په ژوندوني او مړینې د هغه څه لامل نه شو چې ملت له ملت سره او یا حکومت له ملت سره د ده د غوښتنې پر سر په شخړه کښېوځي.
د پلار تر مړینې یوه ورځ وروسته یې له پوښه اېستلې لوڅه توره شا ته واچوله او له خلکو سره یې ژمنه وکړه چې په هر قیمت چې وي د هېواد او خلکو ګټو ته به ځان وقف کوي. له تورې او تېرې ژبې یې د انګزېزانو پر وړاندې کار واخیست، خو چې خبره د هېواد وه، که څه هم د بهرنیو په لمسون ډېر لږ شمېر خلک یې پر ضد راپورته شول، امان الله خان د دې جرائت ونه کړ چې د ده په خبره د ‘خپل ملت پر وړاندې ‘ توره راوباسي. د ژوند تر پایه یې غربت ته ترجیح ورکړه.
له مړینې وروسته په کابل کې او د عصري افغانستان هیله بخښونکو نښو نښانو شاوخوا خښېدل د امان الله خان وصیت و، خو هغه ارمان یې هم بشپړ نه شو. جنازه یې د وطن پر لور روانه شوه خو د کابل هوا پرې ونه لګېده او په جلال آباد کې د خپل پلار امیر حبیب الله خان څنګ کې خښ کړای شو.
د پاچا تر مړینې وروسته ملکې لسیزه هم پوره نه کړه او له اوږده کړاوه وروسته ثریا د سرطان ناروغۍ له امله په ۱۹۶۸ کال کې ساه ورکړه. د ملکې جنازه هم چې د شهزادۍ په وینا په ژوندوني یې د افغانستان ارمان کاوه د وطن پر لور وخوځېده خو ځای یې معلوم و، د شاه تر څنګ خښېدله.
له دې پېښې سره شهزادۍ هندیه د لومړي ځل لپاره افغانستان ته ستنېده او په الوتکه کې د مور د جنازې ترڅنګ ناسته وه. دا کیسه کوي چې “د سهار څلور بجې وې چې پیلوټ وویل، اوس د افغانستان خاورې ته دننه شوو”.
شهزادۍ د نه زغمل کېدونکي غم پر مهال، د نه تشرېح کېدونکي احساس کیسه کوي او وايي، د افغانستان خاورې ته د ننوتو له اعلان سره “ما ډېر وژړل… اوس مې هم چې یادېږي ژاړم.”