په کيسه کې کرکټر کښنه (لسمه برخه)

په کيسه کې کرکټر کښنه (لسمه برخه) / بصيرالحق عادل

د کونډې جينۍ په کيسه کې د کرکټرونو ژبه

مخکې مو د کرکټر د ژبې په اړه خبرې کړې وې، چې لومړی د کيسې او بيا په کيسه کې د کرکټر ژبه بايد داسې وي چې د هغه ژبې ټول لوستوال ورباندې وپوهېږي.

د ((کونډې جينۍ)) ليکوال د خېبر پښتونخوا اوسيدونکی دی خو د کيسې ژبه يې عاميانه، هر څوک ورباندې پوهېږي.

د کيسې د ژبې ترڅنګ يې هر کرکټر د خپلې څېرې، شخصيت او حرکت سره سم غږولی دی.

مرجانه چې د مرغۍ خواښې ده، کله چې خبرې کوي زموږ سترګو ته يوه ظالمه او بې رحمه خواښې دريږي:

((خبرداره چې بيا ماته ابۍ ونه وايي، ګنې ژبه به دې له کومې نه راوباسم، اور دې پورې شي په داسې کور چې تا غوندې نوغې پکې زرغونېږي، د داسې مېندو ګېډې خو دې وچې شي چې ستا پشانې توتکه ترې نه پيدا کيږي.))

پورته خبرې چې د مرغۍ د خواښې له خولې راووځي، دغه خواښې خپله په کيسه کې يو فرعي کرکټر دی، د مرجانې په خبرو موږ ته د يوې ظالمې خواښې رښتيني خواښې څېره انځوريږي، دلته خواښې د پښتنې ټولنې د بېسواده ښځو پشان عاميانه خبرې کوي، خواښې نه د کومې ډاکټرې په څېر خبرې کوي او نه هم د کومې ښوونکې پشان، نو ځکه ليکوال دغه کرکټر کښنه او د کرکټر ژبه بريالۍ ده او موږ ته يو ژوندۍ صحنه انځوريږي.

د کونډې جينۍ خسر چې په کيسه کې بل فرعي کرکټر دی، هغه هم د خپلې سويي سره کښل شوی دی او ژبه يې هم دده سره ښايي، کلی چې نوموړی خبرې کوي کټ مټ مو يو بې رحمه  او ناپوهه سپين ږيری مخته مخته کيږي.

ګل محمد خان چې کور ته ننوت، د راتلو سره يې خوله ورباندې وسپړله:

ــ ستا ملا ولې ماته ده. ډيوه کې لا باتۍ خلاصه نه ده ته بيا مرداره شوې يې.

پاڅه لاس وينځونی راواخله.

کله چې دغه کيسه کې مرکزي کرکټر مرغۍ د خپل خسر لخوا وهل کيږي، نو بدمرغه مرغۍ په زوره زوره چغې وهي: (( بابا مړه شوم، د خدای ج د پاره رسول ته وګوره… خپله پلاره… خپلې مورې.. يا کاکا صاحب.. راورسېږې!!))

د مرغۍ له خولې دغه راوتلې چغې او خبرې په رښتيني ډول موږ ته د يوې بې وسې پېغلې څېره انځوروي، او دا کمال ټول د ژبې دی چې هر کرکټر د خپلې سويي، خپل رواني حالت سره سم غږېدلی دی.

بله  مهم کار چې دغه کيسه کې ورته پام شوی دی لهجه ده. موږ د کرکټر په ژبه کې دا هم ويلي و چې لهجه باندې کرکټر رښتينی کيږي، کيسه واقيعت ته رسوي.

د کونډې جينۍ په کيسه کې به څو ګړدوديزې بېلګې راوړ:

د خواښې له خولې: (( ژړا دې ميراته شه، په ژړا باندې خلک ويروې، يوه پولۍ خبره وشوه.))

د مرغۍ له خولې: (( ابۍ ته زما په دې خوږ زړګي ولې مالګې دوړوې؟))

پورته دوه بېلګې مو د کرکټرونو له خولې راوړې، يو مرکزي کرکټر او بل فرعي، لومړۍ بېلګه کې ((ميراته شه)) په خېبر پښتونخوا کې مروجه اصطلاح ده، چې په لوی کندهار کې يې د دغه  اصطلاح پر ځای ((ملا دې ماته سه)) کاريږي. دواړه عام فهمه دي.

دويمه بېلګه کې د ((ابۍ)) کلمه او ((مالګې دوړول))، دغه دواړې کلمې په خېبر پښتونخوا او د افغانستان په ختيځو ولايتونو کې کارول کيږي. (( ابۍ)) عموماً مور ته ويل کيږي او يا هم هغه ښځې ته ويل کيږي چې يو څوک پرې د مور خيال کوي.

دويمه اصطلاح ((مالګې دوړول))، دغه اصطلاح هم هلته مروجه ده، يو چاته زوړ غم وريادول، يا داسې کار چې غم پرې تازه کيږي، داسې خبره چې تېر شوی غم يې پرې مخته مخته کيږي او په ټوله کې هغه پېښې چې زړه پرې دردېدلی وي او د يوې خبرې له امله يې چې څوک يې ورته کوي دغه پېښې ورياديږي او زړه يې پرې زخمي کيږي نو بيا ورته وايي، ((په زخمونو مې مالګې مه دوړوه)).

پورته ګړدوديزې بېلګې وې چې تر دې دمه مو د کرکټرونو له خولو واورېدې او کيسه پرې رښتيني شوه.

د ګل محمد له خولې: (( کم اصلې، د راز محمد پليت نوغې زه به اوس په تا اور بل کړم.))

خپله مرکزي کرکټر مرغۍ چې د کيسې په وروستيو کې خپل خدای ج ته ګيله کوي، نو د ليکوال لخوا داسې غږول شوې ده چې لوستونکی داسې محسوسوي چې زما د سترګو پر وړاندې يوه نجلۍ ولاړه ده او خبرې کوي:

((اې زما لويه خدايه! زما د بدنصيبې خو اوس د مور په غېږ کې هم ځای نشته، زه اوس سپېره بلله کېږم او بې برخې. خسرګنۍ که مې بېګانه خلک و، د هغو نه خو ګېله نشته، ملګر نن په خپل کور کې بدپاله اوسپېره وبلله شوم.  افسوس خدايه چې ښځې دې ولې پيدا کولې، خدايه تا خو داسې نه دي ويلي او نه ستا رسول ص داسې ويلي دي، دا پښتانه ځانونه مسلمانا بولي دوی ولې داسې کوي؟))

نور په بله برخه کې. . .